پیشینه تاریخی

استان همدان از دورترین زمان محل استقرار و نشو و نمای تمدن های باستانی بوده است . کاوش های ( تپه گیان ) نهاوند نشان می دهد که مردمان ساکن استان در شش هزار سال پیش از تمدن بسیار پیشرفته ای برخوردار بودند . در قدیمی ترین سنگ نوشته آشوری ، از همدان به عنوان آکسایا به مهنی شهر کاسیان نام برده شده است و این امر نشان می دهد که پیشینه مدنیت شهر همدان حداقل به هزاره سوم قبل از میلاد باز می گردد .
شهر همدان طی 150 سال حکومت مادها از نعمت و آبادانی فراوان برخوردار و بعد از انقراض آنها هر چند مرکزیت نخستین را از دست داد ولی به عنوان یکی از سه پایتخت هخامنش مورد توجه خاص بود . وجود کتیبه های گنج نامه ،بقایای ستونهای سنگی ، جام ها و الواح زرین و سیمین به دست آمده از همدان حاکی از اهمیت این منطقه در دوره هخامنشی است .


موقعيت جغرافيايي

استان‌ همدان‌ با ۴۹۳/۱۹ كيلومتر مربع‌ مساحت‌ در غرب‌ ايران‌ قرار دارد. اسد آباد، بهار، تويسركان‌، رزن‌، كبودر آهنگ‌، ملاير، نهاوند و همدان‌ شهرستان‌هاي‌ استان‌ همدان‌ مي‌باشند. استان‌ همدان‌ در سال‌ ۱۳۷۵حدود ۹۵۷/۶۷۷/۱ نفر جمعيت‌ داشته‌ است‌ كه‌ از اين‌ تعداد ۳۱/۴۸ درصد در نقاط‌ شهري‌ و ۶۸/۵۱ درصد درنقاط‌ روستايي‌ سكونت‌ داشته‌اند. نسبت‌ جنسي‌ جمعيت‌ استان‌ ۱۰۲ مي‌باشد. استان‌ همدان‌ منطقه‌اي‌ مرتفع ‌است‌ كه‌ كوهستان‌ الوند از شمال‌ غربي‌ به‌ جنوب‌ شرقي‌ آن‌ كشيده‌ شده‌ و جزو پيشكوه‌هاي‌ داخلي‌ زاگرس‌ است‌. اين‌ كوهستان‌ در جنوب‌ و غرب‌ شهر همدان‌ قرار گرفته‌ است‌. در ناحيه‌ شرقي‌ و شرق‌ ارتفاعات‌ الوند در ميان‌ كوه‌الوند و كوه‌ گرين‌ اراضي‌ پست‌ و دشت‌هاي‌ هموار استان‌ قرار دارد.


جمعیت استان

بر اساس نتایج سر شماری عمومی نفوس و مسکن ابان ماه سال 1375 کل جمعیت استان 1.677.957 نفر است . از این عده 849.223 نفر مرد و 828.734 نفر زن بوده اند . از کل جمعیت استان 810.640 نفر در مناطق شهری و 867.115 نفر در مناطق روستایی سکونت داشته و 202 نفر غیر ساکن بوده اند .


تاريخ و فرهنگ

استان‌ همدان‌ يكي‌ از مناطق‌ تاريخي‌ ايران‌ و قديمي‌ترين‌ كانون‌هاي‌ تمدن‌ به‌ شمار مي‌رود. آثار تاريخي‌ موجود در اين‌ استان‌ قدمت‌ آنرا نشان‌ مي‌دهد.
شهرستان‌ همدان‌ مركز استان‌ همدان‌ است‌ و در فاصله‌ ۳۳۷ كيلومتري‌ تهران‌ واقع‌ شده‌ و آب‌ و هواي ‌كوهستاني‌ سردسيري‌ دارد. زمستان‌هاي‌ پر برف‌ و تابستان‌هاي‌ كوتاه‌ و ملايم‌ دارد. بناهاي‌ شهر همدان‌ را به ‌دياآكو پادشاه‌ ماد (حدود ۷۰۰ سال‌ قبل‌ از ميلاد) نسبت‌ مي‌دهند. هرودوت‌ مي‌گويد: پادشاه‌ ماد اين‌ محل‌ را كه ‌اكباتان‌ و هگمتانه‌ ناميده‌ مي‌شد به‌ پايتختي‌ برگزيد و بعدها داريوش‌ بزرگ‌ آنرا مرمت‌ كرد. .
در زمان‌ اشكانيان‌، كه ‌تيسفون‌ پايتخت‌ كشور بود، همدان‌ پايتخت‌ و اقامتگاه‌ تابستاني‌ شاهان‌ اشكاني‌ شد. بعد از اشكانيان‌، ساسانيان ‌قصرهاي‌ تابستاني‌ خود را در اين‌ شهر بنا نمودند. در سال‌ ۲۳ هجري‌ كه‌ جنگ‌ نهاوند روي‌ داد، همدان‌ به‌ تصرف ‌اعراب‌ درآمد و از آنزمان‌ به‌ بعد گاهي‌ كانون‌ آبادي‌ و ثروت‌ و زماني‌ دچار چپاول‌ وفقر بوده‌ است‌. همدان‌ در زمان‌ ديلميان‌ (۳۱۹ هجري‌) لطمات‌ فراواني‌ ديد. در قرن‌ ششم‌ هجري‌، سلجوقيان‌ مركز خود را از بغداد به‌ اين‌ شهر منتقل‌ كردند
شهر همدان‌ كه‌ هميشه‌ مورد تاخت‌ و تاز سلاطين‌ و شاهان‌ بود، در زمان‌ تسلط‌ تيموريان‌ بر ايران ‌ويران‌ شد. در زمان‌ سلاطين‌ صفوي‌، شهر همدان‌ آباد گرديد و پس‌ از انقراض‌ صفويه‌ در سال‌ ۱۱۳۸ هجري همدان‌ به‌ تصرف‌ احمد شاه‌، والي‌ عثماني‌ درآمد ولي‌ به‌ همت‌ نادر شاه‌ افشار، همدان‌ از نيروهاي‌ مهاجم‌ عثماني ‌تخليه‌ گرديد و در سال‌ ۱۱۴۵ هجري‌، همدان‌ طبق‌ قرارداد دوباره‌ به‌ آغوش‌ ايران‌ بازگردانده‌ شد. شهر همدان‌ در مسير جاده‌ ابريشم‌ قرار داشته‌ است‌ و به‌ علت‌ قرار گرفتن‌ در مسير راههاي‌ اصلي‌ منطقه‌ غربي‌ ايران‌، در قرن‌هاي‌اخير همواره‌ از نظر بازرگاني‌ مورد توجه‌ بوده‌ است‌.


نژاد

در استان همران اقوام مختلفی با آداب و سنن ویژه سکونت دارند که عبارتند از :
ترک ها : در شمال و غرب استان ، به ویژه در شمال و غرب شهرستان همدان ساکن هستند و در 562 روستای استان سکونت دارند .
لر ولک : این اقوام در شهرستانهای ملایر ، نهاوند و بخش سامن در 255 روستا ساکن هستند .
کردها : این قوم در 159 روستا در غرب و شمال غربی و در مجاورت استانهای کردستان و کرمانشاه سکونت دارند .
فارسها : بیشتر ساکنان مرکز استان را تشکیل می دهند .


زبان

زبان فارسی : اغلب ساکنان مرکز استان به زبان فارسی تکلم می کنند .
زبان آذری : اغلب ساکنان شمال غرب استان ، به ویژه در شمال و غرب به زبان ترکی سخن می گویند .
گویش لری و لک : ساکنان ملایر ، نهاوند و سامن به این گویشها تکلم می کنند .
گویش کردی : اغلب ساکنان شمال غرب و غرب استان که در مجاورت استانهای کرمانشاه و کردستان قرار دارند به زبان کردی صحبت می کنند .


مذهب

بیشتر ساکنان استان همدان مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری اثنی عشری هستند . در بین عشایر استان مذهب سنی و فرقه اهل حق نیز وجود دارند . در سرشماری مهر ماه 1365 ش این استان دارای 1058 نفر زرتشتی ، 108 کلیمی و 222 نفر مسیحی بوده است . امروزه تعداد اقلیت ها در همدان بسیار کاهش یافته و حدود 25 خانوار یهودی و 22 خانوار ارمنی در همدان ساکن هستند . در بخشهایی از استان همدان گروههایی از دراویش مسالک اهل حق و مسلک علی الهی ساکنند به ویژه در شهرستان اسد آباد و تعدادی از روستاهای جنوب غربی آن مسلک اهل حق پیروان بیشتری دارند .


آب و هوا

دشت‌هاي‌ وسيع‌ شمال‌ و شمال‌ شرقي‌ استان‌ در مسير بادهاي‌ شديد مي‌باشند. توده‌هاي‌ هوا به‌ راحتي‌اين‌ نواحي‌ را تحت‌ تاثير قرار مي‌دهند. در استان‌ همدان‌ وزش‌ باد تقريباً در تمام‌ ماههاي‌ سال‌ ادامه‌ دارد. انواع‌ جريان‌ بادهاي‌ اين‌ استان‌ عبارتند از: اول‌: بادهاي‌ شمال‌ و شمال‌ غربي‌ كه‌ بيشتر در فصل‌ بهار و زمستان‌ مي‌وزندو غالباً مرطوب‌ و باران‌زا است‌. دوم‌: بادهاي‌ غربي‌- شرقي‌ كه‌ بيشتر در فصل‌ پاييز مي‌وزد. سوم‌: بادهاي‌ محلي‌كه‌ بر اثر اختلاف‌ فشار بين‌ ارتفاعات‌ و دشت‌ها پديد مي‌آيد. (مانند بادكور در ناحيه‌ اسد آباد) با توجه‌ به‌ شرايط ‌اقليمي‌، مناسبترين‌ زمان‌ براي‌ مسافرت‌ به‌ همدان‌، از اواخر ارديبهشت‌ تا اواخر مهر ماه‌ است‌. در اين‌ مدت‌ علاوه ‌بر زيبايي‌ و سرسبزي‌هاي‌ پراكنده‌ در سراسر استان‌ همدان‌ تابش‌ آفتاب‌ و درجه‌ حرارت‌ بسيار مطلوب‌ است‌. بطور كلي‌ مناطق‌ مرتفع‌ استان‌ آب‌ و هواي‌ سرد كوهستاني‌ ومناطق‌ جنوبي‌ آن‌، آب‌ وهواي‌ معتدل‌ كوهستاني ‌دارد.

صنايع‌ دستي‌ و سوغاتي‌ها

استان‌ همدان‌ از مناطقي‌ است‌ كه‌ فرآورده‌هاي‌ دستي‌ آن‌ از شهرتي‌ بسزا در سطح‌ كشور برخوردار است‌ و حتي‌' برخي‌ از صنايع‌ دستي‌ آن‌ مانند صنعت‌ سفالگري‌ اهميّت‌ صادراتي‌ و جهاني‌ دارد. اين‌ نوع ‌از صنايع‌ دستي‌، علاوه‌ بر جنبه‌ مصرفي‌، از ويژگي‌هاي‌ هنري‌ برخوردارند كه‌ به‌ صورت‌ طرح‌ها، نقوش‌ ورنگ‌هاي‌ گوناگون‌ متجلي‌ مي‌شوند.
برجسته‌ترين‌ صنعت‌ دستي‌ استان‌، سفالگري‌ و سراميك‌ سازي‌ است‌ كه‌ مركز عمده‌ آن‌ "لالجين‌" در ۳۰ كيلومتري‌ همدان‌ است‌. اهم‌ صنايع‌ دستي‌ استان‌ عبارتند از: صنعت‌ سفالگري‌ و سفال‌ سازي‌، گليم‌ بافي‌، قاليبافي‌ و دوخت‌ لباس‌ كه‌ عمدتاً در ميان‌ عشاير مرسوم‌ است‌. معروفترين‌ سوغاتي‌هاي‌ استان‌ همدان‌ عبارتند از: سفال‌ و سراميك‌، فرش‌، گليم‌، قالي‌، جاجيم‌، محصولات‌ دستي‌ چرمي‌، گيوه‌، انگشت‌ پيچ‌، انگورشاني‌ و شيره‌انگور.